En yeni teknolojilerden biri olan Blockchain teknolojisi, değişmez, şeffaf ve güvenilir bir veri yönetimi altyapısı sunmaktadır. Blockchain teknolojisiyle kullanımı hızla yaygınlaşan kripto varlıklar, birçok geleneksel sektörün dinamiklerini değiştiriyor. Kripto varlık türlerinden biri olan NFT'ler, özellikle 2020 yılı itibarıyla sanat endüstrisinde çok hızlı bir şekilde yaygınlaşmaya başlamıştır. Sanat endüstrisinin dijital teknolojilerle kesişimi, ilk olarak 2021 yılında hayata geçirildi.
Blokzincir teknolojisi kullanıcılara kendi verilerinin, kimliğinin ve dijital varlıklarının sahibi olabilme imkanını sağlaması ile hızla tercih edilmeye başlamış olan yenilikçi ve liberal bir veri yönetim sistemidir. Blokzincir teknolojisi bir verinin kişiler yada farklı partiler arasında herhangi bir aracıya gerek duyulmadan doğrudan iletimini sağlayabilen bir altyapı sunabilmektedir. Teknolojinin sunduğu en son veri iletim aracı olan bu teknoloji ile bilginin ve dolayısı ile verinin değiştirilmeden iletimi sağlanabilmektedir. Bu teknolojiyi altyapı olarak kullanan bir çok uygulama ile finanstan, lojistiğe ve sanata kadar bir çok farklı sektörde ürün ve hizmetler sunulmaya başlanmıştır. Blokzincir tabanlı ürün ve hizmetler kullanıldıkları sektörlerde yenilikçi bir bakış açısı sunarak önemli etkiler yaratmaya başlamıştır.  

Daha fazla bilgi için tıklayabilirsiniz.

Kripto para ekosisteminin arkasındaki teknoloji olan blok zincir, verilerin dijital ortamda üretildiği ve blok denilen parçalara işlendiği sistemler olarak biliniyor. Verileri içeren blokların birbirine bağlandığı bu sistemde, her bir blok önceki ve sonraki bloktan bilgileri de içeriyor. Bu nedenle bu teknolojide bir bloktaki bilgiyi değiştirmek için tüm blokların değiştirilmesi gerekiyor. Yapay zeka, bu teknolojinin birçok farklı alanında kullanılabiliyor. Blok zincir üzerindeki kimlik doğrulama süreçleri ile işlemlerin takibinin yanı sıra tedarik zincirlerinin oluşturulması gibi alanlarda yapay zeka teknolojisinden yararlanılıyor. Blok zincir üzerinde üretilen kripto paraların alım satımı, bu varlıkların takibinde ve sınıflandırılmasında da yapay zeka teknolojisi kullanılıyor." Zayıflıklarını gidermek için beraber çalışabilirler" blok zincir ve yapay zeka teknolojilerinin işbirliğinin bu iki alandaki benzer sorunların giderilmesine imkan yaratabileceği düşünülüyor. İstanbul Bilgi Üniversitesi bilgisayar teknolojileri bölümü DR. öğretim üyesi Çağla Gül Şenkardeş, blok zincir ve yapay zekanın benzer zayıflıklara sahip olduğunu ve bu zayıflıkları gidermek için iki teknolojinin birlikte çalışabileceğini söyledi.Blok zincirin ölçeklenebilirlik ve verimlilik, yapay zekanın ise güvenilirlik ve gizlilik gibi sorunlar içerdiğini dile getiren Şenkardeş, "bu iki teknolojinin birlikteliği, bu zayıflıklarının hızlı gelişimi için kaçınılmaz görünmektedir. Beklediğimiz devrim de birbirlerini tamamlayarak bir sonraki dijital neslin altyapısı olmaya aday olmalarıdır." dedi. Şenkardeş, her iki teknolojinin veriyle ilişkisine işaret ederek, blok zincirin, yapay zekanın kararlarını daha şeffaf, açıklanabilir ve güvenilir hale getirebileceği belirtti. Yakın gelecekte blok zincir ve yapay zeka teknolojilerinin birlikte çalışmalarının ekosistem için sınırsız yenilikler sunabileceğini dile getiren şenkardeş, şu değerlendirmede bulundu:"sağlıktan finansa birçok farklı endüstrideki blok zincir ile yapay zeka entegrasyonuyla çalışan sistemler, veri güvenliği ve veri güvenilirliği konusunda çok daha verimli sonuçlar alınmasını sağlayacaktır. Kişisel verilerin gizliliği ve mahremiyet konularında yapay zeka çalışmalarında blok zincirler üzerinde veri yönetimi yapılması, bu konuda üretilen yapay zeka tabanlı ürün ve hizmetlerin daha hızlı kabul görmesini ve yaygınlaşmasını sağlayabilecektir." Yapay zeka, kripto para dolandırıcılığını önlemede etkili"binance türkiye pazarlama direktörü harika eldoğan da kripto para borsalarının yapay zeka teknolojisini, dolandırıcılığın tespiti ve önlenmesinin yanı sıra müşteri desteğinin geliştirilmesi için de kullandığını söyledi. Yapay zekanın büyük dil modeli (llm) gibi farklı modeller kullanarak kripto para borsalarında dolandırıcılıkları tespit etmeye yardımcı olduğunu belirten eldoğan, bu modellerin internet üzerindeki metinleri kullanarak eğitildiğine işaret etti. Eldoğan, kuruluşların akademi bölümlerinin de ChatGpt'ye dayanan araçlar kullandıklarını ve böylece blok zinciri ve kripto paralarla ilgili öğrenme süreçlerini desteklediklerini dile getirerek, " Kripto ve arkasındaki teknolojiyi anlamak için kullanıcılar istediklerini tam olarak anlayana kadar sorular sormaya devam edebilirler. bu gibi araçlar, kriptonun benimsenmesini artırmada heyecan verici bir rol oynayacaktır." diye konuştu."borsalarda yapay zekanın güçlü veri işleme yeteneği sıkça kullanılıyor" Bitget COO'su Vugar Usi Zade de yapay zekanın, kripto para ekosisteminde verimliliği önemli ölçüde artırabileceğini ve operasyonel maliyetleri azaltabileceğini belirtti. Yapay zekanın, blok zincir verilerini analiz etme ve izleme yeteneğiyle kripto para işlemlerini güvenlik açısından güçlendirdiğini ifade eden zade, bu durumun potansiyel bilgisayar korsanlığı saldırıları ve hırsızlık risklerini azalttığını bildirdi. Zade, yatırımcıların borsalarda yapay zekanın güçlü veri işleme yeteneğini sıkça kullanarak yatırım stratejilerini belirlediklerine işaret ederek,"yapay zeka işlem botları, terabaytlarca kripto piyasası verisini kullanarak erişilebilir ve güçlü işlem stratejileri sunarak yatırımcıların kazançlarını optimize etmelerine ve stratejilerini tercihlerine göre ayarlamalarına olanak tanıyor." dedi."yapay zeka, kripto para borsalarını daha rekabetçi ve yenilikçi yapıyor" Cointr üst yöneticisi (ceo) Ali Eşelioğlu da algoritmaların ve karmaşık matematiksel problemlerin egemen olduğu bu alanda, yapay zekanın öğrenme ve adaptasyon yeteneği, işlemleri otomatize etme, piyasa analizi ve dolandırıcılık tespiti gibi konularda önemli farklar yaratabileceğini söyledi. Yapay zekanın otomatik alım-satım botları sayesinde piyasa trendlerini takip edip veri analizleri yapabildiğini vurgulayan eşelioğlu, aynı zamanda dolandırıcılık ve diğer yasa dışı faaliyetleri tespit etme konusunda da bu teknolojiden yararlanıldığını ifade etti. Eşelioğlu, ek olarak müşteri hizmetleri ve destek alanında da yapay zekadan yararlanıldığını, chatbotlar ve sanal asistanlar sayesinde yatırımcıların sorularına hızlı ve etkili yanıtlar verildiğini belirterek, "Yapay zekanın sunduğu bu geniş yelpazedeki faydalar, kripto para borsalarının daha rekabetçi ve yenilikçi olmalarına olanak tanıyor" dedi.

Kaynak

BIP32, BIP39 ve BIP44, kripto para birimleri ve özellikle Bitcoin ve diğer kripto para birimlerinde cüzdanların (wallet) oluşturulması, yönetilmesi ve türetilmesi için standartlar geliştiren Bitcoin Improvement Proposals (Bitcoin Geliştirme Önerileri) olarak bilinir.
BIP32 (Hierarchical Deterministic Wallets): Bu öneri, deterministik (belirlenmiş) cüzdanların oluşturulması için bir standart sunar. Bu tür cüzdanlar, bir anahtar zinciri (master key chain) kullanılarak türetilir. Anahtar zinciri, genellikle bir "kök anahtar" (master key) olarak adlandırılan bir başlangıç anahtarıyla başlar ve bu anahtarın çocukları, torunları ve daha sonraki nesilleri türeterek hiyerarşik bir yapı oluşturulur. BIP32, cüzdanların yedeklenmesini ve cüzdanların çoklu cihazlar arasında senkronize edilmesini kolaylaştırır.

BIP39 (Mnemonic Code for Generating Deterministic Keys): Bu BIP, insanların daha kolay hatırlayabileceği bir dizi kelime (mnemonic) kullanarak deterministik anahtarlar oluşturmayı sağlar. BIP39, rastgele oluşturulmuş bir dizi kelimeden oluşan bir "seed phrase" (tohum cümlesi) kullanır. Bu seed phrase, bir BIP39 uyumlu cüzdan kullanılarak cüzdanın tüm anahtarlarını ve adreslerini geri getirmek için kullanılabilir. Seed phrase'in güvenli bir şekilde saklanması, cüzdanın güvenliğini sağlamak için kritik öneme sahiptir.

BIP44 (Multi-Account Hierarchy for Deterministic Wallets): BIP44, BIP32'nin getirdiği hiyerarşik yapıyı genişleterek, farklı kripto para birimlerini ve farklı cüzdanları organize etmek için bir standart sunar. BIP44, bir cüzdan içinde birden çok kripto para birimi hesabı ve bu hesaplarda birden çok adres oluşturulmasını sağlar. Bu, cüzdanların daha iyi organize edilmesini ve farklı kripto para birimlerinin ve hesapların kolayca yönetilmesini sağlar.

Bu standartlar, kripto para birimlerinin cüzdanlarını daha güvenli, kullanıcı dostu ve taşınabilir hale getirerek kripto para birimi kullanımını kolaylaştırır.

Birbirinden en belirgin farkları neler bu standartların ?

BIP32, BIP39 ve BIP44, kripto para birimi cüzdanlarının oluşturulması ve yönetilmesi için farklı amaçlara yönelik standartlardır. İşte bu standartların en belirgin farkları:

Hiyerarşik Yapı ve Anahtar Yönetimi:

BIP32: Anahtarların hiyerarşik olarak türetilmesini sağlar. Bir anahtar zinciri (master key chain) kullanılarak anahtarlar hiyerarşik bir yapıya sahip oluşturulur.
BIP39: İnsanların kolayca hatırlayabileceği bir seed phrase kullanarak anahtarlar oluşturur. Bu seed phrase, cüzdanın tüm anahtarlarını geri getirmek için kullanılabilir.
BIP44: Farklı kripto para birimleri ve hesaplar arasında organizasyon sağlar. Birden çok kripto para birimi hesabını ve bu hesaplara ait adresleri organize etmek için bir standart sunar.

Seed Phrase Kullanımı:

BIP32: Seed phrase kullanmaz, anahtar zinciri ile hiyerarşik bir yapı oluşturur.
BIP39: Seed phrase kullanarak cüzdanın tüm anahtarlarını ve adreslerini geri getirmek için bir yöntem sunar.
BIP44: Seed phrase kullanımında BIP39 ile benzerdir, ancak aynı zamanda farklı cüzdanları ve kripto para birimlerini organize etmek için kullanılır.

Farklı Kullanım Alanları:

BIP32: Anahtarların hiyerarşik olarak türetilmesi ve cüzdanların yedeklenmesi için kullanılır.
BIP39: Kolay hatırlanabilir seed phrase kullanımıyla cüzdanların geri getirilmesini sağlar.
BIP44: Birden çok kripto para birimi hesabını ve adreslerini organize etmek için kullanılır.

Bu standartlar, farklı kullanım durumlarına ve gereksinimlere yönelik olarak geliştirilmiştir ve kripto para birimi cüzdanlarının oluşturulması ve yönetilmesinde farklı amaçlar için kullanılır.

Varlıkların tokenize edilerek benzersiz bir şekilde kimliklendirilmesi veya sahipliğinin benzersiz şekilde kanıtlanabilmesine imkan veren, Non-Fungible Token (NFT) adı verilen ve biricik veya eşsiz tokenlar olarak tanımlanabilecek olan NFT’ler, Ethereum blokzinciri üzerinde geliştirilmiş olan ERC 721 standına bağlı olarak üretilmektedir. NFT’ler, blokzincir üzerinde geliştirilen bir çeşit kripto para türüdür. Kripto paralar birçok farklı yöntemlerle ve farklı özelliklerine göre sınıflandırılabilmektedir. Kripto paralar arasında kendi blokzinciri üzerinde çalışan veya herhangi bir blokzincir üzerine üretilmiş olmalarına göre, hizmet amaçlarına göre, iş ispatı veya hisse ispatı yöntemine göre çalışan blokzincir altyapısına göre farklı kavramsal yaklaşımlar üreterek sınıflandırmalar yapmak mümkündür. NFT’ler ise tüm bu sınıflandırmalardan farklı bir özelliğe sahiptir. NFT’ler benzersizdir. NFT’ler diğer kripto paralar gibi takas edilemezler. Takas edilemez tanımı ekonomik bir terim olup, bir mobilya, bir beste veya bilgisayarınız gibi kendilerine has ve benzersiz özellikleri olan varlıkları tanımlamak için kullanılır. Takas edilebilir varlıklar benzersiz özelliklerinden ziyade maddi değerleri üzerinden tanımlanır. Bir Türk Lirası’nı başka herhangi 1 Türk Lirası ile veya 1 Bitcoin’i o anki maddi değerine eş Türk Lirası ile takas edilebilir. Fakat bir NFT başka herhangi bir NFT ile takas edilemez. Benzer şekilde bir önceki paragrafta detaylı değinilmiş olan Ethereum blokzincirinin kripto parası Ether’dir ve elinizdeki bir Ether’i kullandığınız işlem platformunda herhangi bir farklı kripto varlık ile piyasa fiyatı üzerinden takas edebilirsiniz. Yani 1 Ether herhangi başka 1 Ether’den farklı değildir. Fakat her bir NFT, bir varlık veya kişi ile ilgili bilgileri benzersiz bir şekilde temsil eder ve biricik özelliklere sahiptir. Diğer kripto paralardan farklı olarak NFT’ler para tutmak yerine benzersiz olan bir sanat eseri, bilet, varlık, hizmet yada belgeyi temsil edebilmektedir. NFT’lerin içeriğinden benzersiz bir koleksiyon ürünü, dijital bir benzersiz varlık veya tokenize edilmiş bir benzersiz fiziksel varlık ile ilgili kayıt bulunabilir. NFT’lerin değeri değişebilmektedir ve bu içeriğindeki değere bağlıdır. Her bir NFT, herhangi bir varlığı veya kişiyi benzersiz bir şekilde temsil etmek üzere üretilmiştir.

   Dijitalleşmenin ivmelenerek arttığı ve birçok varlık, bilgi ve verinin internet üzerinde yaratılıp işlendiği günümüzde, dijital ortamda varlıklar için nadirlik ve sahiplik kolaylıkla çoğaltılabilme imkanından dolayı yönetilmesi zor konular haline gelmiştir. NFT’ler bu noktada önemli bir soruna çözüm sunmaktadır. Dijital bir ürün kopyalanarak çoğaltılabilir fakat NFT olarak blokzincir üzerine kaydedilmiş bir dijital varlık, kendisine ait benzersiz ve çoğaltılamayacak bir belirteç ile kimliklendirildiğinden bu bilgi kopyalanamaz. Her bir NFT’nin bu kimliği ile kolaylıkla kanıtlanabilir bir şekilde sahipliği de aynı şekilde korunabilmekte ve ispatlanabilmektedir. Sahibi tarafından kolaylıkla satılabilen NFT’ler, bu işlem için aracı gerektirmezler. Bir NFT ürettiğinde, blokzincir üzerinde onun kimin tarafından üretildiği değiştirilemez bir şekilde kayıt altına alınmaktadır. Telif hakkı konusunda varlık sahibinin haklarına NFT’ler ile çok güçlü koruma sağlanmaktadır. Blokzincir üzerinde zaman damgalı olarak kayıt altına alınan üretim ve sahiplik bilgileri ile telif hakları kolayca korunabilmekte ve ispatlanabilmektedir. Buna ilave olarak akıllı sözleşmeye yazılacak bilgilere göre NFT her satıldığında üreticisine otomatik ve şeffaf bir şekilde belirlenen kurallara göre telif hakkı payı ödemesi yapılabilmektedir. Bu işlem için de hiçbir aracıya ihtiyaç duyulmaz. Herhangi bir kripto para gibi NFT’ler de transfer edebilmekte ve satabilmektedir. Bir NFT satın aldığında artık sahipliğinin satın alan kişiye ait olduğu blokzincir üzerinde şeffaf bir şekilde kayıt altına alınır. Bir NFT’nin nadirliği veya kaç adet benzer varlıktan var olabileceği de üreticisinin isteğine bağlı olmaktadır. Yani bir sanat eserinden sadece 1 adet NFT üretmek veya daha fazla adette üretmek aynı kolaylıktadır ve buna sadece üreticisi tarafından karar verilir. Aynen her bir fiziksel ürün üzerinde bulunan barkod gibi, her bir dijital eseri temsil eden NFT için üretilmiş benzersiz bir kimlik bulunmaktadır. Ve tüm nadirliğe ait bilgiler herkese açık ve şeffaf bir şekilde blokzincir üzerinde yer almaktadır. NFT’lerin piyasa hacmi 2020 yılından bu yana hızla büyümektedir ve 2021 yılı Haziran ayında toplam var olan 10.410 adet kripto para içerisinde 233 adede ulaşan NFT protokolünün toplam pazar değeri 20 milyar Amerikan Dolarının üzerindedir. (Coin Market Cap, 2021) İlk kez Axion Ez tarafından Cryptokitties projesinde kullanılmaya başlayan ERC-721 standardı, bugün kripto ekosisteminde birçok farklı sektörde hayata geçen projelerde kullanılmaktadır. (ERC721, 2021) Ethereum blokzinciri üzerinde geliştirilmiş olan Cryptokitties isimli oyun içerisinde üretilen ve tanesi 170 bin Amerikan Doları bedel ile satılmış olan dijital varlıklar oyun endüstrisinde üretilmiş ilk NFT örnekleridir. (The Verge, 2021; The NewYork Times, 2021) Şimdiye kadar hayata geçirilen en başarılı NFT uygulamalarından olan Cryptokitties, dijital ortamda üretilen kedilerin takas edilmesine ve satılmasına odaklı bir oyundur. Milyon dolarlara ulaşan satış gelirleri ve satılan kedilerin mülkiyeti temel olarak ERC-721 kullanılarak blokzincire kaydedilmiştir. Bugüne kadar en yüksek fiyata satılmış NFT’ler arasında Twitter’ın kurucusunun 3 milyon Amerikan Doları bedel ile sattığı tweet mesajı ve Beeple tarafından üretilmiş olan 69 milyon Amerikan Doları bedel ile satılmış olan bir eser bulunmaktadır. (The Verge, 2021) Bugün birçok farklı blokzincir protokolü ve Nifty Gateway, OpenSea, Rarible gibi NFT’lerin alım satım işlemlerinin yapılabildiği birçok farklı pazar yeri bulunmaktadır. En yüksek hacimli NFT koleksiyonu olan NBA Topshot’ta 397.430 adet koleksiyoner bulunmakta ve hacim 596 milyon Amerikan Doları iken ikinci sıradaki en büyük koleksiyon olan CryptoPunks’ta işlem yapan 3210 kişi toplam 356 milyon Amerikan Doları tutarında işlem yapmıştır. (The Verge, 2021)  

  NFT’ler bir benzersiz varlığı yada değeri temsil ederken, onu programlanabilir hale getirmektedir. Token haline getirilerek fiziksel dünyadan dijital dünyaya güvenilir bir şekilde NFT olarak aktarılabilen eserler blokzincir teknolojisini altyapı olarak kullanan yeni iş modellerinin gelişmesine imkan verebilmektedir. Tüm bunlara ilave olarak NFT’lerin güvenlik konusunda blokzincir üzerinde değiştirilemez bir şekilde kayıt altına alınmaları ve siber saldırılara karşı bugüne kadar risk altında kalmamış olmaları da önemli bir avantajdır. Henüz yeni yeni uygulama alanları bulmaya başlayan NFT’ler, mevcut geliştirme ve kullanım süreçlerinde içeriğindeki varlık yada erişim sağladığı veriden bağımsız yazılımsal bir kod olarak düşünüldüğünde, yazılımın bağlı olduğu blokzincir protokolüne bağımlılıklarının riskini taşımaktadır. Blokzincirler arasında birlikte çalışabilirlik entegrasyonlarının gerçekleşemesi ile gelecekte ortadan kalkma potansiyeli olan bu dezavantaj, bugün için bağımlılığın yanı sıra ölçeklenebilirlik sorununu da getirmektedir. NFT’lerle ilgili yine üzerinde geliştirildiği blokzincir bağlamında yapılabilecek bir tartışma olan çevre boyutundaki olumsuz etkileri de blokzincir protokolünün çalışma yöntemine bağlı olarak değişkenlik göstermekle birlikte, bu tartışmanın tüm teknoloji ürünlerinde olduğu gibi enerji tüketiminin insanlık için sağladığı faydalar odağında yapılması daha sağlıklı olacaktır.